İctimaiyyətlə əlaqələr (PR), bir təşkilatla onun hədəf auditoriyası arasında qarşılıqlı anlaşma qurmağa yönəlmiş strateji bir kommunikasiyadır. Qərb ölkələrində 20-ci əsrin əvvəlində inkişaf etməyə başlayan bu sahə, Türkiyədə daha gec – xüsusilə 1960-cı illərdən sonra formalaşmağa başlamışdır. Lakin keçən onilliklər ərzində PR sektoru Türkiyədə ciddi inkişaf yolu keçmiş, müxtəlif sahələrdə mühüm bir vasitəyə çevrilmişdir.
1960–1980: Başlanğıc və Maarifləndirmə Dövrü
Türkiyədə PR anlayışı ilk dəfə 1960-cı illərin əvvəllərində böyük müəssisələrin, xüsusilə də dövlətə bağlı şirkətlərin fəaliyyətləri ilə gündəmə gəldi. Bu dövrdə PR daha çox informasiya vermək, ictimaiyyətlə birbaşa əlaqə qurmaq və əsasən media ilə münasibətləri tənzimləmək üzərində qurulmuşdu.
Türkiyədə PR sahəsində ilk akademik tədris 1968-ci ildə İstanbul Universiteti İctimaiyyətlə Əlaqələr və Reklamçılıq Bölməsində başlamışdır. Bu, ölkədə peşəkar PR təlimlərinin və bu sahəyə dair elmi yanaşmaların əsasını qoydu.
1980–2000: Peşəkarlaşma və Agentliklərin Yüksəlişi
1980-ci illər Türkiyədə iqtisadi liberallaşma və özəl sektorun inkişafı ilə yadda qaldı. Bu proses PR sahəsinə də təsir göstərdi. Şirkətlər brendlərini daha professional şəkildə tanıtmaq və ictimaiyyətlə səmərəli əlaqələr qurmaq üçün PR mütəxəssislərinə və agentliklərə müraciət etməyə başladılar.
1990-cı illərdə bir çox müstəqil PR agentlikləri quruldu. “İmaj”, “Medyaevi”, “CPI”, “Global Tanıtım” kimi agentliklər həm yerli, həm də beynəlxalq markalar üçün kampaniyalar həyata keçirərək sahənin professional səviyyəyə qalxmasında mühüm rol oynadılar. Eyni zamanda, beynəlxalq PR şirkətləri də Türkiyə bazarına daxil oldu – bu da yerli standartların yüksəlməsinə səbəb oldu.
2000–2010: Rəqəmsallaşma və Media İnteqrasiyası
2000-ci illər Türkiyədə internet və rəqəmsal texnologiyaların sürətlə yayıldığı bir dövr oldu. Bu, PR sahəsində köklü dəyişikliklərə səbəb oldu. Ənənəvi media ilə yanaşı, onlayn platformalarda mövcudluq daha vacib sayılmağa başladı. Şirkətlər və təşkilatlar öz mesajlarını yalnız qəzetlər və televiziya ilə deyil, eyni zamanda veb saytlar, bloglar və forumlar vasitəsilə də yaymağa başladılar.
Bu dövrdə “online reputasiya idarəçiliyi” (ORM) və “digital PR” kimi anlayışlar meydana çıxdı. PR mütəxəssisləri yalnız əlaqə qurmaqla kifayətlənməyib, həm də rəqəmsal mühitdə marka dəyərlərini qorumaq və inkişaf etdirmək üçün strateji planlamalar etməyə başladılar.
2010–2020: Sosial Medianın Təsiri və PR-ın Yenidən Tərifi
2010-cu illərdə Facebook, Twitter, Instagram və daha sonra TikTok kimi sosial media platformalarının yüksəlişi PR sahəsində yeni bir çağ açdı. Türkiyədə PR agentlikləri və şirkətlərin kommunikasiya qrupları bu platformalar üzərindən birbaşa auditoriyaya çıxmaq üçün strategiyalar inkişaf etdirdilər.
İnfluencer marketinqi də bu dövrdə sürətlə inkişaf etdi. Marka səfirləri, bloggerlər və sosial media təsirçiləri PR kampaniyalarının bir parçasına çevrildi. Eyni zamanda, real vaxtda böhran idarəçiliyi (crisis management) və interaktiv kampaniyalar gündəmi zəbt etdi.
2020 və Sonrası: Pandemiya, Etimad və Etika Mərkəzli PR
COVID-19 pandemiyası bütün dünyada olduğu kimi, Türkiyədə də PR anlayışını köklü şəkildə dəyişdirdi. Şirkətlər və təşkilatlar sadəcə tanıtım məqsədli PR deyil, daha çox sosial məsuliyyət, şəffaflıq və etimad əsaslı kommunikasiya metodlarına yönəldi. Pandemiya dövründə düzgün mesajlaşma, insan yönümlü yanaşmalar və davamlı məlumat paylaşımı ön planda oldu.
PR sahəsində etik dəyərlər, çeviklik və şəffaflıq 2020-dən sonra daha vacib hala gəldi. Eyni zamanda, süni intellekt və avtomatlaşdırma texnologiyaları PR sahəsində tətbiq edilməyə başlandı.
Türkiyədə PR sektorunun tarixi, iqtisadi və texnoloji dəyişikliklərlə paralel inkişaf etmiş və bugünkü rəqəmsal dünyaya uyğunlaşmağı bacarmışdır. Ənənəvi metodlardan rəqəmsal strategiyalara keçid, PR-ın sadəcə “tanıtım vasitəsi” olmaqdan çıxıb, bir marka və təşkilatın etibarını, şəffaflığını və dəyərini təmsil edən əsas kommunikasiyaya çevrilməsini təmin etmişdir.
Bu baxımdan, Türkiyədə PR sektoru təkcə inkişaf etməmiş, həm də dəyişən dünya şərtlərinə uyğun çevik və dinamik bir struktur qazanmışdır. Gələcəkdə isə PR-ın daha çox texnologiya ilə inteqrasiya olunacağı, etik və sosial məsuliyyət yönümlü strategiyaların daha da ön planda olacağı gözlənilir.
Gələcək Perspektivlər: Yeni Texnologiyalar və Davamlı İnkişaf
Gələcəyə baxdıqda, PR sektorunun Türkiyədə daha da rəqəmsallaşacağı və süni intellekt kimi texnologiyalarla daha çox inteqrasiya olunacağı gözlənilir. Artıq bəzi PR agentlikləri media izləmə, sosial dinləmə (social listening), kontent tövsiyəsi və hətta krizis təhlili üçün süni intellekt və avtomatlaşdırılmış alətlərdən istifadə edirlər. Bu texnologiyalar PR peşəkarlarının daha sürətli qərar verməsinə və auditoriyaya uyğun mesajlar çatdırmasına kömək edir.
Digər tərəfdən, şəffaflıq, insan hüquqları və sosial məsuliyyət mövzuları da PR strategiyalarının ayrılmaz bir hissəsinə çevrilməkdədir. Xüsusilə gənc auditoriya – Z və Alfa nəsilləri – markaların yalnız məhsul və xidmətlərinə deyil, həm də dəyərlərinə və sosial davranışlarına diqqət yetirir.
Bütün bu dəyişikliklər Türkiyədə PR sahəsində çalışan mütəxəssisləri daim öyrənməyə, yenilikləri izləməyə və dəyişikliklərə adaptasiya olmağa məcbur edir. PR artıq yalnız “mediyada görünmək” deyil, eyni zamanda etibar, məsuliyyət və qarşılıqlı dəyər yaratmaq deməkdir. Bu yanaşma, PR-ın gələcəyinin yalnız parlaq deyil, həm də daha mənalı olacağını göstərir.
